Nơi dòng sông chảy ngược
3 ngôi làng Kon K’tur, Kon Jơ Ri và Đắk Rơ Wa nằm nép mình bên dòng sông Đắk Bla, thành phố Kon Tum, tỉnh Kon Tum từ lâu đã thu hút du khách bởi những tập tục rất lạ cùng lối sống hồn hậu và hiếu khách của người Banar, Êđê…
Một cụ bà với tục nong tai
Ước nguyện thiêng trong lễ căng tai
Những người Ba Nar, Ê Đê ở Đắk Rơ Wa, Kon Ktur không ai còn nhớ chính xác ngày ra đời tập tục lạ căng tai. Bà Y Linh kể rằng: “Từ ngày cha tôi là tù trưởng Y Mung còn sống phong tục này đã có rồi. Nó tượng trưng cho vẻ đẹp và sự mỹ miều của mỗi cô sơn nữ. Cứ bước vào tuổi 12 là sẽ được nong tai. Ngày các tù trưởng còn sống do họ chủ trì những đêm lễ này, giờ thì do các già làng đứng ra chủ trì. Đêm lễ nong tai thường diễn ra từ 8 giờ tối đến tận lúc bóng người dưới trăng dài như cây sào mới thôi”.
Theo các già làng, cách đây lâu lắm rồi, một ngày ông tù trưởng Y Nhung, vốn xuất thân từ một lái buôn đã xuyên chiếc kim châm bằng ngà voi vào tai con gái mình. Thấy thích thú nên cứ vài tháng ông lại đổi chiếc kim châm to hơn. Chẳng mấy chốc chiếc tai đã được nong to, nhìn rất lý thú nên tù trưởng Y Nhung muốn con gái trong cả buôn đều làm như thế. Dần dần đây là một trong những nghi lễ quan trọng, tạo nên dấu ấn trong cuộc đời một thiếu nữ Ba Nar, Ê Đê bên dòng sông chảy ngược này. Bà Y Linh bộc bạch: “Đêm lễ hội căng tai nó quan trọng và đáng nhớ như ngày đầu tiên người con gái bắt được chồng về ở nhà mình vậy. Ngày đó biết mình chuẩn bị được tham gia lễ nong tai tôi thổn thức suốt cả tháng trời”.
Buổi lễ nong tai thường diễn ra trong những đêm trăng sáng. Nhưng người ta không chọn ngày lẻ bởi cho rằng ngày lẻ thường mang theo nhiều bắt trắc. Để có một đêm lễ nong tai diễn ra trọn vẹn không thể thiếu rượu cần và bếp lửa. Trước khi nhập cuộc, mỗi người bước ra trước đống lửa hút một hơi rượu cần để tinh thần được hăng say hơn. Mở màn, già làng sẽ làm lễ cúng để thông báo cho các đấng thần linh biết, kể từ ngày này sẽ có thêm một thiếu nữ sắp bước vào tuổi bắt chồng. Già làng sẽ đọc: “Hỡi các đấng thần linh. Các ngài đã tạo nên vạn vật muôn hoa, tạo nên những người thiếu nữ khỏe mạnh có thể leo qua nhiều nương rẫy. Có thể sinh ra nhiều đứa trẻ khỏe mạnh hãy về đây đây để nghe trái tim những thiếu nữ thổn thức. Về đây nhận những chiếc tai bắt đầu được căng lên để duyên dáng hơn. Ơi Yàng, ơi những đấng thần linh hãy bảo vệ cho những thiếu nữ này…”.
Khi già làng vừa dứt lời khẩn cầu thì các thiếu nữ bước ra. Trước khi cành lồ ô hay chiếc kim châm bằng vật quý, bằng thép hoặc chiếc răng lược được xuyên vào vành tai, các thiếu nữ này sẽ lặng im để ước nguyện. Những lời ước nguyện thiêng liêng này có khi cất lên thành tiếng cũng có khi chỉ lặng im khẩn cầu.
Tăng thêm tính đoàn kết bằng nghi lễ đẹp
là những đứa trẻ cho bú vú kết nghĩa
Chuyện trong những đêm trăng
Xuyên suốt làng Kon Kri, Kon K’Tur cùng nhiều bản làng khác của người Ba Nar xưa kia là sự thống lĩnh và tồn tại một bộ tộc khá độc đáo- Bộ tộc cà răng. Già làng Y Mút lục lại ký ức: “Từ khi tôi sinh ra đã có tục lệ này rồi. Cũng bởi tục lệ cà răng độc đáo này nên người ta gọi luôn nó thành tên của bộ tộc đấy. Lễ cà răng thường được diễn ra vào những đêm tối trời, khi mọi vật đã trở về trạng thái yên tĩnh. Trước khi cà răng, các thầy mo sẽ khấn Yàng rằng: “Ơ Yang muôn vàn kính yêu và Ngài là đấng tối thượng. Hãy về đây xem những chiếc răng kỳ diệu của buôn làng bắt đầu được cà. Cà để trưởng thành, cà để khẳng định những đứa con này là người thực thụ của buôn làng sẽ chiến đấu và gắn bó với buôn làng này dù cho có bất cứ sự cố gì xảy ra”.
Sau khi cúng Giàng, những người có uy tín trong làng sẽ lấy chính những hòn đá nhặt được dưới các lòng suối cà mạnh và những chiếc răng cửa của những người tham gia hành lễ. Khi nào những chiếc răng được cà mòn hết một nửa mới thôi. Vì quá đau đớn nên người được cà răng sẽ có hai người giữ chặt phía sau lưng. Sau khi cà răng, người Ba Nar lấy một loại cây trong rừng cấm có tên Bihiu (tiếng Kinh gọi là cây Rang rừng) về nghiền nhỏ nấu thành một thứ bột màu đen rồi trộn nhuyễn với nước từ dòng sông chảy ngược Đắk B’la rồi xoa lên từng chiếc răng bị cà. Cứ mỗi ngày sau bữa ăn bôi một lần, bôi liên tục từ 20-30 ngày thì hàm răng sẽ bóng chắc, và chỗ bị cà mòn từ đây trở về sau không bị đau nhức, sưng tấy. Sau công việc này, những người được cà răng chính thức trưởng thành. Thế nhưng, đó là chuyện xưa, giờ đây không còn ai làm việc này nữa.
Không chỉ có những tục lệ lạ như vậy, già làng Ngol ở làng Kon Ktur kể: Cùng là một tộc người với nhau nhưng vẫn có chuyện người làng nọ xung đột và xô xát người làng kia. Để hóa giải điều này, các già làng nghĩ ra cách những đứa trẻ khi mới sinh ra từ làng này sẽ được bế sang làng khác cho bú các bà mẹ ở làng bên nhằm tăng tinh thần đoàn kết với lời nhắn nhủ đã cùng uống chung một dòng sữa thì giống như anh em ruột thịt vậy. Từ niềm tin này, đã hóa giải được rất nhiều vụ xô xát của thanh niên trong làng. Thường các buổi lễ bú kết nghĩa diễn ra trong những đêm trăng. Trời mưa thì tuyệt đối không được tiến hành vì bà con tin rằng như thế sẽ không mang lại điều may mắn.
Về những ngôi làng này hôm nay dẫu không còn những tục lệ lạ đó, thế nhưng, những câu chuyện về nó thì vẫn cò đó, hấp dẫn du khách qua những lời kể đầy huyền bí của các già làng.
Hà Văn Đạo | Đại Đoàn Kết