Văn hóa Bahnar: Nghệ nhân đa tài của đại ngàn Tây Nguyên
Ấn tượng đầu tiên khi gặp ông A Thút là tình yêu với văn hoá truyền thống của dân tộc Ba Na đã cho ông sức khoẻ để sống trọn với đam mê bảo tồn, phát huy bản sắc của dân tộc mình. Và người ta gọi ông với cái tên trìu mến – “nghệ nhân đa tài”. Ông đã từng qua châu Âu, đến Châu Mỹ để giới thiệu với cả thế giới bản sắc văn hóa của người Ba Na.
Mạch nguồn truyền thống
Sinh năm 1957 tại làng Đăk Wơk, xã Hơ Moong, huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum, trong gia đình mà các thế hệ nối tiếp nhau giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Ba Na. Cha ông, già A Bek là một nghệ nhân, “báu vật sống” về diễn tấu cồng chiêng, đẽo thuyền độc mộc và hát kể sử thi. Con trai và con gái A Thút đều yêu thích và có thể biểu diễn rất nhiều nhạc cụ truyền thống dân tộc Ba Na. Đặc biệt, trong lễ hội Smithsonian – 2007 tại Mỹ, cả gia đình 3 thế hệ – cha ông, ông A Thút và con trai A Thảo đều tham gia.
Từ nhỏ, A Thút theo cha đi khắp các buôn làng Ba Na hát kể sử thi, diễn tấu và chỉnh cồng chiêng. Vì thế, những giai điệu truyền thống dân gian này cũng như tình yêu với quê hương đã thấm dần vào trái tim, tâm hồn A Thút.
Ông học từ cha và bác ruột là A Thim những bài dân ca cổ, diễn tấu và chỉnh cồng chiêng trong những ngày không phải lên rẫy hay vào rừng. Cũng từ những ngày ấu thơ, A Thút đã làm quen với diễn tấu cồng chiêng. Bộ chiêng cổ của bà ngoại đã giúp cậu bé A Thút bắt những nhịp đầu tiên. Bất cứ khi nào trong buôn làng mình có lễ hội, A Thút đều háo hức tham gia, lân la bên những bộ cồng chiêng hay cùng với cha mẹ và bà con trong buôn chuẩn bị lễ hội.
Lúc khó khăn, cái ăn trở thành nỗi lo cận kề hàng ngày, các buôn làng Tây Nguyên phải bán những bộ cồng chiêng quý để có lương thực đảm bảo đời sống. A Thút nhớ lại: Năm 1983, gia đình rơi vào tình cảnh túng bấn bởi năm đó cả làng bị mất mùa, những người trong gia tộc đòi đem bộ chiêng ra bán. A Thút đã phản đối quyết liệt và quyết định đem tài sản lớn duy nhất của gia đình lúc bấy giờ bán là 3 con bò, bán đi mua lương thực, giữ lại bộ chiêng quý.
Nghệ sỹ đa tài của Tây Nguyên
Là nghệ nhân được truyền dạy và tự học, A Thút có vốn có năng khiếu và niềm đam mê với những giai điệu truyền thống dân gian Ba Na nên nhờ kiên nhẫn luyện tập, ông có thể diễn tấu được tất cả các loại nhạc cụ, diễn xướng hầu hết các loại hình truyền thống dân gian của người Ba Na. Không những thế, A Thút còn thạo việc chỉnh chiêng, một công việc đòi hỏi kỹ năng thẩm âm tốt, phải thuộc những bản cồng chiêng cổ và đôi bàn tay khéo léo.
A Thút trăn trở hơn với sự mai một các giá trị văn hóa, càng sót xa khi thế hệ trẻ thì thờ ơ, người già thì dần khuất núi. Năm 1998, ông đã tham gia vào dự án và dịch lại toàn bộ Sử thi Tây Nguyên của cha mình. Năm 2009 ông bắt đầu mở lớp truyền dạy miễn phí cồng chiêng và múa xoang cho lớp thanh niên trong làng, xã. Năm 2007, ông vinh dự cùng cha mình, con trai A Thảo và 15 người con của làng Đăk Wơk tham gia lễ hội Smithsonian 2007 với chủ đề “Mê Kông – Dòng sông kết nối các nền văn hóa” (từ ngày 22/6 – 8/7/2007) và sau đó cùng đoàn cồng chiêng đi biểu diễn trên 140 quốc gia khác. Mới đây, tháng 7/2014, ông cùng 9 thành viên trong đội cồng chiêng của làng tham gia Liên hoan Gannat lần thứ 41 tại Pháp (2 – 29/7/2014); Đội cồng chiêng và xoang của làng ông cũng đã ra Hà Nội, tham gia các hoạt động văn hóa tại Làng Văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam để giới thiệu bản sắc văn hóa dân tộc mình với du khách Việt Nam và Quốc tế.
Có lẽ trong mắt nhiều người Ba Na, A Thút là người con ưu tú của đồng bào, của đại ngàn Tây Nguyên