Văn hóa Bahnar: Hoa trong thơ ca dân gian của người Banar Kriêm
Ở mãi tận xã vùng cao Vĩnh Sơn, huyện Vĩnh Thạnh (Bình Định), rừng cây ngút ngàn, bốn màu lộng gío mát và hao thơm đã đi vào thưo ca nhưu dòng suối mát không bao giờ cạn đối với mỗi con người Banar ở đây. Thơ ca dân gian chủ yếu là tự sáng tác, khi có cảm hứng hay bằng trái tim rung động và truyêng miệng cho nhau. Những lời ca mộc mạc có vần có điệu roc ràng, mang nội dung cụ thể, ngắn gọn, rõ ràng, dễ hiểu, dễ thuộc. Từ bao đời nay thơ ca vốn là tiếng nói gần gũi, say mê trong mọi sinh hoạt của mỗi con người Banar. Trong cuộc sống hàng ngày, tróng các lễ hội đồng bào ở đây có thể thiếu áo, váy mặc đẹp, cơm thịt thơm ngon nhưng không thể thiếu được lời ca, tiếng hát. Từ những đứa bé mới chào đời, người mẹ Banar đã có bài Pơ nhông kon, Ưm Kom… để ru ngủ, cho đến tiễn người già ra đi cũng có bài: Hmon tiễn biệt.
Khi tiềm hiểu thơ ca dân gian của người Banar (thơ gọi là Tơ mro, hoặc là Nâr pơđớk và ca gọi là Joi hoặc Hơ Ri). Ta thấy thơ của người Banar cũng có vần điệu, thường thơ bốn chữ và sáu chữ. Trong thực tế cuộc sống thơ của người Banar vùng này ít “sống” một mình như thơ của anh em người Kinh. Thơ ra đời là chất liệu để cấu thành lời ca (trước đây người Banar không có nhạc lý). chuyển tải ngay những nội dung mà lời thơ muốn nói. Qua thực tế chúng tôi thấy những nghệ nhân, ở đây vừa là người sáng tác thơ, vừa là người trình diễn nội dung đó qua làn điệu dân ca. Bài hát mà mình sáng tác được mới đầu chỉ hát một mình, sau dần dần mới truyền miệng để mọi người cùng hát
Thơ dân gian của người Banar Kriêm mang nhiều nội dung phong phú, đa dạng, đi sâu vào nhiều lĩnh vực hằm ca ngợi cái đẹp trong lao động sản xuất, trong tình yêu nam, nữ, tình yêu quê hương đất nước, thiên nhiên hùng vĩ. Trên rừng có nhiều loài hoa đẹp là nỗi niềm cảm hứng của những nghệ nhân làm thơ, ca. Hoa tượng trung cho cái đẹp, là niềm kiêu hãnh, là ước nguyện của bao con ngwoif muốn vươn tới cái đẹp. Đồng bào người Banar phần lớn sống trên các vùng rừng núi cao, gắn liền với rừng cây, chim thú, sông suối và hoa thơm, quả ngọt. Mỗi con người ở đây họ rất yêu hoa như một thứ của quý mà ông Yàng (Trời) đã ban cho họ. Ở nhà mọi người nhìn hoa qua cánh cửa, lên rừng nhìn hoa qua các cành cây, sông suối, nhìn hoa lung linh qua ánh nước…hoa mọc xung quanh con người…cho nên đời hoa và đời người đã đi vào thơ ca của người Banar là thường tình, cụ thể và cũng rất mộc mạc.
Văn hóa Bahnar – Ba Na: Hoa trong thơ ca dân gian của người Banar Kriêm
Cheng reh, oh liêm dang pơ kao chen reh
Wưeng long, oh liêm dang pơ kao veng long
Ơ drong đum, oh liêm dang pơ kao drong đum
Jur hum, oh liêm dang xem jong jur hum…
Tạm dịch:
Cheng reh, em đẹp như hoa Cheng reh
Trên cao, em đẹp như hoa trên cành cây cao.
A dong, em đẹp như hoa A dong đỏ giữa rừng.
Em đẹp như con chim xem jong xuống tắm sông trong…
(Dân ca Banar)
Tôi đã có dịp gặp anh Đinh Y Chương người Banar ở làng Kon Blo, có thể nói anh là một trong những nghệ nhân sáng tác về múa dân gian, anh còn giỏi về sáng tác thơ ca. Thơ của Anh ngắn gọn, môck mạc, dễ hiểu, dễ nhớ. Có lần hai anh em chúng tôi xuống làng uống rượu cần suốt đêm. Sáng hôm sau trên đường về, anh sáng tác và hát luôn cho tôi nghe bài: Hoa sim (Pơ kao lơ ngữm):
Lơ ngữm brưt pơ kao hluôi rang
Bũng lang brưt pơ kao hluôi keh
Pơ kao kơ đeh in ya liêm hech
Pơ kao Wech in ya liêm loi,
Wa phe, inh kli pơ kao…yôp jăm
Tạm dịch:
Tim tím mùa hoa sim
Tim tím cánh hoa mùa
Hoa nào thấy cũng đẹp
Đọng mãi trong ánh mắt
Muốn hái nhưng sợ hoa… cười
Vỏ cây A dong làm lá phướn treo trên rẫy. Hoa A dong kết thành từng chùm, màu đỏ, cánh giống như cánh hoa Blang trông rất đẹp. Cây a dong chỉ có ở những khu rừng già.
Đã bao đời nay hoa A dong đã đi vào cuộc sống tâm hồn thơ ca của người Banar. Chị em phụ nữ yêu hoa thường hay ví von:
Nhong liêm dang pơ kao A dong
Brông gôh tơ pắt weng dơng
Chơng năm chơ in wă ngo
Do năngchơ in kang lô
Wă gô, lu krao ăn thong
Khong liêm dang pơ kao A dong…
Tạm dịch:
Anh đẹp như hoa A dong
Ven rừng đâu đây, hoa rực đỏ
Hoa đẹp càng muốn ngó, muốn trông
Càng ngó, càng trông, càng thấy tiếc
Muốn cõng hoa đẹp-cùng sang sông
Nhưng hoa chỉ chín ở trong lòng
Anh đẹp như hoa A dong…
(Dân ca Banar Kriêm)
Hoa cũng thường gắn liền với thiên nhiên đẹp, là rừng cây xanh, con nước trong, con chim rừng và những con người ở đây. Trong bài thơ: “Kúk ku pơ ra tốk Bre mai” đây là một bài thơ hay, đồng thời cũng chính là một bài hát hay, vui, rôn, mang đầy tình cảm, quyện vào nhau giữa thiên nhiên đẹp và con người mà nhiều người banar ai cũng biết tới. Bài hát: Kúk ku pơ ra tốk Bre mai (Con chim pơ ra tốk Chị em ơi) chính là một bài thơ chuyển thành. Bài thơ nảy từ trong thực tế cuộc sống, người Banar truyền miệng cho nhau hát từ trước đến nay.
Kuk ku pơ ra tôk bre mai
Brih brah hla kông
Kuk ku pơ ra tôk bre mai
Brông brang hla đum
Kuk ku pơ ra tôk bre mai
Jur hum weng krong…
Oaih lah keh hyôk dang ei.
Tạm dịch:
Con chim pơ ra tốk – Chị em ơi!
Núi rừng mình đẹp lắm
Con chim pơ ra tốk – Chị em ơi!
Rừng đầy hoa, sắc hương thơm
Con chim pơ ra tốk – Chị em ơi!
Sông, nước, rừng trong xanh…
Vui sướng quá cuộc đời ơi.
Đã bao đời nay người Banar Kriêm yêu rừng, gắn bó máu thịt với rừng không chỉ vì đất rừng đã cho cái rẫy mà còn cho cả hoa thơm quả ngọt. Trước đây người Banar phát rừng làm rẫy, rừng không chỉ chi nhiều lúa, nhiều bắp, nhiều mì… mà còn rất thủy chung với con người ở đây. Các tên núi rừng như: Kông Bók Bang, Kông Kring, Kông Kơ pah, Kông Xrút… vẫn mênh mông một màu xanh. Rừng cây hoa lá là nguồn sống ngọt ngào như dòng sữa mẹ không bao giờ cạn trong thơ ca dân gian của người Banar Kriêm.
Zang Danh | Theo Wikipedia